گزارش ۲۰۲۱ سازمان بهداشت جهاني در باره مواد مخدر واقعا تكان دهنده است. بر اساس اين گزارش ۲۷۵ ميليون نفر در جهان در سال ۲۰۲۰ مواد مخدر مصرف كرده و نزديك به ۳۶ ميليون نفر نيز از اختلالات ناشي از مصرف اين مواد رنج مي‌برند.
در اروپا گفته شده كه ميزان مصرف حشيش از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۹ از چهار درصد به ۱۶ درصد افزايش يافته و در امريكا ميزان برآورد بي‌خطر بودن يا كم‌خطر بودن مصرف اين ماده مخدر در بين جوانان ۴۰ درصد كاهش يافته به اين معنا كه جوانان امريكايي كه باور ندارند اين ماده خطرناك و منشأ اعتياد و اختلالات رواني است ۴۰ درصد كاهش داشته است.
در سراسر جهان برآورد شده كه ۵.۵ درصد كل جمعيت، در سال ۲۰۲۰ مواد مخدر مصرف كرده‌اند و آمار رسمي اعلام شده در كشورمان نيز مؤيد تقريبي همين آمار است.
بنا بر اين مشكل مصرف مواد مخدر، يك مشكل جهاني است و بر خلاف تبليغاتي كه ايران را از اين جهت دچار مشكل حاد نشان مي‌دهد، اقدامات توانبخشي، توانمندسازي، ترك اعتياد، برنامه‌هاي حمايتي و اقدامات نجات‌بخشي معتادان در كشور، بسيار بيشتر و با كيفيت‌تر از خيلي كشورهاي جهان مي‌باشد.
سازمان بهزيستي، برنامه‌ي جامعي براي درمان اعتياد و توانمندسازي معتادان بهبوديافته دارد كه در سه بخش درمان سرپايي، درمان اقامتي اختياري و درمان اقامتي اجباری، جرايي شده است.
در همين راستا اكنون بيش از ۵ هزار معتاد متجاهر در ۲۲ كمپ اجباري تحت پوشش خدماتي استان هستند و حدود ۵۰ هزار معتاد در مراكز اقامتي اختياري و سرپايي، زير گستره‌ي خدمات درمان و توانمندسازي قرار دارند.
البته، نهادها و دستگاه‌هاي ديگري از جمله دستگاه قضايي و دادستاني مشهد، دادستان‌هاي شهرستان‌هاي استان، شهرداري‌ها و فرمانداري‌ها و چند دستگاه اجرايي ديگر نيز در اين زمينه همكاري دارند و بديهي است كه همه‌ي دستگاه‌هاي مرتبط، زير نظر شوراي هماهنگي مبارزه با مواد مخدر استان، فعاليت‌هاي خود را انجام مي‌دهند.
در اين يادداشت كوتاه، چند نكته حائز اهميت را يادآور مي‌شوم. براي نتيجه‌بخش‌تر شدن و مثمرالثمر گرديدن برنامه‌ي ساماندهي معتادان متجاهر كه در سطح كشور در حال اجرا است و خراسان رضوي، جايگاه دوم اين برنامه را به خود اختصاص داده، استان نيازمند اعتبارات ويژه‌اي در بخش درمان و سم زدايي و اقدامات بهداشتي و مددكاري است كه هم‌اكنون سرانه آن ۳۵ هزار تومان مي‌باشد.
اين سرانه با كمك شهرداري‌ها و شوراي هماهنگي مبارزه با مواد مخدر تأمين مي‌شود اما پرواضح است كه با هزينه‌هاي فعلي و تورم موجود، اين سرانه بايد دست كم ۱۰۰ هزار تومان باشد تا بتوان به نيازهاي اوليه‌ي معتادان مقيم مراكز ترک اعتیاد اجباری رسيدگي كرد.
نكته‌ي بعدي، موضوع توانمندسازي است كه خودش داستان جداگانه‌اي است و اعتبارات بسيار بسيار مفصل و گسترده‌اي نياز دارد چون يك فرايند طولاني و پرهزينه است كه هم معتاد و هم خانواده‌اش را در برمي‌گيرد و از اشتغال و حرفه‌آموزي گرفته تا مشاوره روان‌شناسي و خدمات مددكاري را شامل مي‌شود.
اين همه خدمت در درازمدت كه بايد براي هر معتاد بهبوديافته انجام شود، ميليون‌ها تومان هزينه در بر دارد در حالي كه كل مراكز توانمندسازي بهزيستي استان در حال حاضر ۳ مركز و در سطح كشور كلا ۲۵ مركز است كه هر كدام بين ۱۵ تا ۲۰ مددجو را پوشش مي‌دهند.
اگر جمعيت تحت پوشش يكصد نفري بخش توانمندسازي را با ۵ هزار معتاد متجاهري كه در مراكز اقامتي نگهداري مي‌شوند و در واقع در انتظار حضور در برنامه توانمندسازي هستند مقايسه كنيم، متوجه حجم بالاي اعتبار مورد نياز اين برنامه مي‌شويم.
اگر اعتبارات توانمندسازي به هر دليلي تأمين نشود، پس از مدتي كه قانونا نمي‌تواند از يكسال تجاوز كند، اين افراد كه ظاهرا درمان شده و مراحل سم‌زدايي را گذرانده و مقداري خدمات روان‌شناختي و مددكاري نيز دريافت كرده‌اند بايد از مراكز اجباري مرخص و به جامعه بازگردانده شوند.
اين افراد به خاطر اينكه هنوز آمادگي ورود به جامعه را ندارند و از طرفي، شرايط اشتغال و استقلال و بهبود رواني را دارا نيستند به ظن قوي، دوباره به چرخه ي اعتياد خطرناك بازمي‌گردند و ميلياردها توماني كه صرف جمع‌آوري و نگهداري و سم‌زدايي آنان شده، عملا تلف مي‌شود.
نكته ي ديگر اينكه، منابع مورد نياز در همين حالتي كه اكنون انجام مي‌شود هم مشكل تأمين به موقع دارد كه معمولا ديرهنگام تأمين مي‌شود و مشكلاتي را از نظر كيفيت خدمات ايجاد مي‌كند.
مسئله‌ي آخر هم اين است كه اعتياد، يك آسيب اجتماعي و نتيجه‌ي وجود شرايط اقتصادي اجتماعي گوناگوني است كه تا ريشه‌ها و بنيان‌هاي مشكل حل نشود، اعتياد هم كماكان، چنانكه در كل جهان اين روند ادامه دارد، رو به افزايش خواهد رفت و رفته رفته، جمع زيادي از جوانان‌مان را فرا خواهد گرفت كه اين خطري بسيار نزديك و هشداردهنده است.
در حال حاضر، اعتياد نه تنها در كشور ما با آهنگي كند در حال افزايش است بلكه در جهان، آمار و اطلاعات سازمان بهداشت جهاني نشان مي‌دهد كه شتاب افزايش سوء مصرف مواد مخدر، بيش از كشور ما است و با اينكه ما در مجاورت يكي از كانون‌هاي اصلي توليد مواد مخدر در جهان هستيم، اقدامات ايثارگرانه پليس، نهادهاي امنيتي و نظامي، تأثيرات مخرب اين همجواري را به حداقل رسانده و ما را به سپر قدرتمند اين حمله‌ي ناجوانمردانه به پيكره‌ي جامعه‌ي بشري، تبديل نموده است.
متأسفانه در حال حاضر، در كشورمان، اعتبارات حوزه‌ي آسيب‌هاي اجتماعي و از جمله اعتياد، به نهادها و ارگان‌هاي گوناگون اختصاص مي‌يابد و پراكنده‌كاري و موازي‌كاري در برخي دستگاه‌ها و در بخشي از اعتبارات، بخوبي مشهود است.
براي اصلاح اين فرايند و به منظور ثمربخشي و اثربخشي برنامه‌هاي ساماندهي معتادان و افزايش پاكي ماندگار بهبوديافتگان، بايد اعتبارات، يك‌كاسه شوند، مسؤول و مدير ميدان، مشخص گردد و همه‌ي دستگاه‌هاي مرتبط، ذيل اين مديريت، هماهنگ شوند و دستگاهي، محور قرار گيرد كه متخصص درمان و توانمندسازي است.
اميد است در استان بزرگ خراسان رضوي كه يكي از پرريسك‌ترين استان‌ها در گروه مواد مخدر است، با نگاه درايتمندانه‌ي مسؤولان كشور و همچنين استانداري و شوراي هماهنگي مبارزه با مواد مخدر استان، شاهد هم‌افزايي و همكاري جدي‌تر و مؤثرتري در اين زمينه باشيم و همچنين شرايطي را تجربه كنيم كه اعتبارات اين حوزه بخصوص در بخش توانمندسازي، افزايش قابل توجهي را تجربه كند تا بتوانيم خدمات ثمر‌بخش بيشتري را رقم بزنيم و عمليات «بيان حقايق در باره مواد مخدر و نجات گرفتاران» در دام اعتياد را كه شعار جهاني اين روز است با موفقيت پيش ببريم.
مسعود فيروزي
مدير كل بهزيستي خراسان رضوي
.jpg)